طب اسلامی و رابطه ی آن با طب سنتی

طب اسلامی و رابطه ی آن با طب سنتی

1ـ تعریف علم طب:

طب، علمی است که احوال بدن انسان را می شناسد که تن درست است یا تندرستی از او زائل شده است تا صحّت و تندرستی موجود را نگاه دارد و زائل شده را باز آرد.

2ـ اقسام علم طب:

علم نظری و علم عملی

    علم نظری نگریستن در امور طبیعی می باشد که جاری و روان است بر مجرای طبیعی و یا بیرون از مجرای طبیعی است و نگریستن در اسباب و نگریستن در دلائل و علم عملی یعنی این که بدانیم چگونه تندرستی را بر تندرستان نگاه داریم و بیماری را از بیماران زایل کنیم با استعمال چیزهای سودمند و نگاه داشتن از چیزهای زیانکار.2

3ـ تاریخ طب و پیدایش آن:

    گفتار دانشمندان در مورد تاریخ طب متفاوت است. بعضی مورخان کشف این علم را به قومی به نام کلدانیان نسبت داده اند و برخی به جادوگران یمن و عده ای به کاهنان مصر و یا دانشمندان یونان قدیم نسبت داده اند.

می گویند: اسقلنوس اوّل، جد بقراط، اولین کسی بود که در مورد طبابت کتاب نوشت، بعد از او مینوس حکیم ظهور کرد و تجربة صرف را غلط شمرد و آن را با قیاس و استدلال ضمیمه کرد.

به شهادت تاریخ، جماعتی از عرب، طب از کاهنان بابل آموختند. از آن جماعت مردی به نام ابن خدیم را می توان مثال زد که در پزشکی حاذق بود، بعد از او حارث ابن کلدة ثقفی و پس از او ابن رومیه ، جراح تمیمی و بعد از او نصربن حارث بن کلده به طبابت پرداختند.1

4ـ طب سنتی ایران:

    سنت، در اصطلاح زبان فارسی، لغتی است که از زبان تازی گرفته شده و معانی زیر را در بردارد:

     راه وروش، عادت و خوی، طریقه و قانون و ..... و مرادف آن در زبانهای لاتینی (Tradetion ) ترادیسیون است که به معنی انتقال شفاهی و آموزش شفاهی، عادات و رسوم و فرهنگ، از سلف به خلف از پدر به پسر و به صورت غیر نوشته و یا عادات ارثی از دهان به دهان است.

طب یا پزشکی طبق تعریف ابوبکر و بیع بن احمد اخوینی بخارائی، صاحب کتاب هدایة المتعلمین پیشه ای بود که تندرستی آدمیان نگاهدارد و چون رفته بود بازآرد از روی علم و عمل.2

    پرفسورMomsense بر ارجح بودن طب سنتی بر طب جدید تکیه نموده و در کتاب خود به نام انسان و همزیست خود اثبات کرده است که طب سنتی بر مبنای تغذیه ی درست قادر است بسیاری از بیماری ها را سریع تر از پزشکی مدرن مداوا نماید. تحصیل پزشکی در آلمان به تولید انبوه پزشک مبدل شده است ، محتوای دروس صرفاً مجموعه ای از شیمی و فیزیک است که با یکدیگر تلفیق شده اند. این شیوه ی آموزشی، پزشکی سبب شده است که پزشک فارغ التحصیل شده، انسان را به مانند یک اتومبیل می نگرد که باید قطعة معیوب را تعویض یا ترمیم کند( دیدگاه جزء نگر) و مرتبط بودن تمام سیستم های درونی انسان را با یکدیگر ( دیدگاه کل نگر) نادیده می گیرد. 1

5ـ طب اسلامی:

    مجموعه ای از دستورات طبی که در قرآن کریم آمده یا درکلام معصومین(علیهم السلام) به آن سفارش شده است.

طب اسلامی از دو واژه ترکیب شده است. طب در لغت به معنای درمان کردن تن و جان، مهربانی کردن و ملاطفت آمده است.2

در اصطلاح علمی است که دربارة امراض، پیشگیری ناخوشی ها و طرز مداوای آنها، مطالعه و دقت می کند، واژة اسلامی، آن را به اسلام منسوب می کند.3

    طب اسلامی در اصطلاح، علمی است که درباره ی امراض و طرز مداوای مرض و پیشگیری ناخوشی ها مطالعه و دقت می کند. تبلور اندیشه دارای برد بهداشتی و درمانی برگرفته از قرآن، حدیث و سیره ی معصومین(علیهم السلام) به علاوه استنباط از قانونمندی حاکم بر نظام طبیعت، اندیشه ی حکما، الهام و اشراق را طب اسلامی می نامیم.4

6ـ ویژگیهای مشترک طب اسلامی و طب سنتی

1-در هر دو روش قبل از هر چیز طبع و مزاج بیمار بررسی و تعیین می شود وتمام دستورات غذایی و دارویی بر همان اساس است.

2-در هر دو روش، داروها تماماً از طبیعت، گیاهان و .... تهیه می شود و پزشک، خود داروساز هم هست.

3-هردو ساده ترین روشهای درمانی را برای بیماران خود توصیه می کنند.

4-در هردو، به اصطلاح برنامة غذایی و پاکسازی خون از سموم( حجامت) توجه شده است و اغلب بیماریها را با همین روش پیشگیری و درمان می کنند.

در طب اسلامی به بسیاری از جزئیات زندگی روزمره که به صورت عادت در آمده و اکثراً اشتباه بوده و زمینة بهم خوردن تعادل مزاج و پیدایش امراض است،‌ توجه دقیق شده است مانند: نحوة خوابیدن و ساعات آن، نحوة غذا خوردن و آب آشامیدن، توجه به رنگها و اثرات آنها در ایجاد و یا درمان امراض و ....1

7ـ برخی از تفاوتهای طب اسلامی و سنتی:

1- در طب اسلامی، اغلب دستورات از منبع وحی و از طریق معصومین (علیهم السلام) به ما رسیده است و عمل کردن به آن پیروی از قرآن و عترت می باشد.

2-  درطب اسلامی، تأکید بر حلال بودن وارد شده است و دستورات طبی با دستورات فقهی تماماً مطابق است، در حالیکه در طب سنتی هر چه اثر درمانی داشته باشد، مورد استفاده قرار می گیرد. اگر کسی هم از اطبای سنتی در نسخه های خود از چیزهای حرام و مکروه تجویز نمی کند، به خاطر مسلمان بودن اوست. 1

3- در طب اسلامی علاوه بر حلال بودن غذاها و داروها، طیب بودن آنها مطرح است. به عنوان مثال خوردن قلوه با وجود برخی از خواص، هیچ گاه توصیه نمی شود. همانطور که پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) در طول عمر مبارک خود، هرگز قلوه و گوشت هایی را که نزدیک به مجاری ادرار است، نخوردند،‌ بی آنکه آن را حرام بدانند.2

امام رضا (علیه السلام): کان النبی لایاکل الکتین من غیران یحرمها لقربهما من البول.

4- در طب اسلامی، جهت گیری مسائل بهداشتی براساس پیشگیری است نه درمان، در حالی که در طب سنتی جهت گیری درمانی اولویت دارد.

5- در طب اسلامی، توجه به جسم و روح انسان هردو با هم مطرح است ولی در طب سنتی توجه اصلی به جسم بیمار است.

6- در طب اسلامی، علاوه بر استفاده از داروهای برای درمان بیماری ها از دو روش دیگر که رفتار درمانی و دعا درمانی است برای معالجه ی بیماران کمک گرفته        می شود.3

7- در طب اسلامی به ریشه و علت اصلی امراض توجه شده است در حالی که در دیگری چنین توجهی دیده نمی شود.1

8-                        در هر دو طب حجامت وجود دارد ولی درطب اسلامی، پزشک مجاز به تعیین مزد کار نیست ولی در طب سنتی، چنین مسأله ای وجود ندارد.2

 1) بهروز ایمانی،گنجینة بهارستان، مرکز پژوهش کتابخانة مجلس شورای اسلامی، چاپخانه ی سرشیوه،انتشارات تهران ـ موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، تابستان 1386، ص 79

) همان، ص 822  

) محمد علی خلیلی، طب الصادق،ترجمه و شرح از امیرصادق تهرانی،چاپ اول، چاپخانه ی حیدری، ص 33 تا 361  

2) مجموعة مقالات طب سنتی ایران، مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی وابسته به فرهنگ و آموزش عالی، چاپ خواندنی ها، ص 35

) حسین خیر اندیش، حجامت از دیدگاه اسلام، انتشارات کمال الملک، تهران 1379، ص 13 1  

) احمد سیاح، فرهنگ لغت سیاح، ج 2،انتشارات کتابفروش اسلامی، ص 9392  

3) محمد معین، فرهنگ فارسی،انتشارات امیرکبیر،1371، ج2، ص 2206، و حسن عمید، فرهنگ فارسی، چاپ هفدهم، انتشارات ابن سینا،تابستان 1386، طب جدید، ص 808  

 4) دکتر حسین خیراندیش، نشست تخصصی نقد و بررسی طب در ایران(طب اسلامی ـ طب سنتی)، پخش از شبکه ی چهارسیما، تهران 18/3/84

1) زهرا سادات حسینی، پایان نامة سطح 2(کارشناسی)، عنوان: بررسی سردرد و درمان آن در طب اسلامی و طب جدید، سال 1384 .

) همان. 1

) دکتر سید رضا پاک نژاد، اولین دانشگاه و آخرین پیامبر، ج 8، ص 2482

) زهرا سادات حسینی، همان.3

  1) علامه محمد باقر مجلسی، بحارالانوار، دارالکتاب اسلامی، چاپ چهارم، چاپخانه ی خورشید،1382، ج 62،باب 58، ص 290، قال النبی(صلّ الله علیه وآله): اصل کل داء البروده.

2) محمدبن جمال الدین مکی( شهید اول)، اللمعه الدمشقیه، الکتاب المتاجر، ص 93، البته حکم به کراهت است نه حرمت.